Polska, ze względu na swoje strategiczne położenie, usiana jest różnego rodzaju budowlami obronnymi.
Obiekty te są fascynujące przynajmniej z dwóch powodów: po pierwsze jako zabytki są nie lada gratką dla miłośników historii odkrywających burzliwe dzieje naszej części Europy, po drugie ze względu na wyjątkowe rozwiązania, które ówcześni inżynierowie zastosowali w ich konstrukcji, są również bardzo interesującymi obiektami do zwiedzania dla wielbicieli techniki i militariów.

Do budowli o przeznaczeniu militarnym zaliczają się nie tylko średniowieczne zamki i warownie, ale również forty budowane w czasach nowożytnych. Niestety wiele z tych ostatnich jest dzisiaj zapomnianych, zaniedbanych lub wykorzystywanych bez pomysłu na wyeksponowanie ich największych zalet (np. są wykorzystywane jako magazyny). Szczęśliwie, na naszej mapie znaleźć możemy także prawdziwe perełki.

Twierdza Kłodzko i Fort Owcza Góra

Jednym z najbardziej znanych kompleksów tego typu jest Twierdza Kłodzko. Niemal każdy o niej słyszał, a wielu zwiedziło to wyjątkowe miejsce – nie trzeba być do tego znawcą ani historii ani militariów. Twierdza Kłodzko jest po prostu jedną z ikon na turystycznej mapie Dolnego Śląska.
Niewielu jednak wie, że kompleks fortyfikacji w Kłodzku nie ogranicza się jedynie do dobrze znanej twierdzy głównej. Projektanci założyli rozproszoną strukturę umocnień, co miało stanowić dodatkowe zabezpieczenie dla obrońców w przypadku ataku wrogiego wojska. Zgodnie z tym planem, powstał jeszcze jeden fort pomocniczy, oddalony od głównej twierdzy o niecałe dwa kilometry.

Budowa Fortu na Owczej Górze, bo o nim mowa, zaprojektowanego jako fort oddalony Twierdzy Kłodzko, trwała 19 lat i przyniosła rezultat w postaci silnego fortu, całkowicie zabezpieczającego podejście do twierdzy od wschodniej strony. Z taktycznego punktu widzenia było to najważniejsze przedsięwzięcie, jakiego się podjęli fortyfikatorzy Twierdzy Kłodzkiej.

Wyzwanie projektowe

Fort Owcza Góra przechodzi dziś transformację. Urząd Miasta Kłodzko zaangażował nasz zespół w celu wypracowania strategii funkcjonowania tego niezwykłego kompleksu, który dotychczas był nieco zaniedbany. Wyzwaniem dla nas wszystkich było stworzenie strategii działania, która będzie spójna ze strategią rozwoju regionu Kłodzka. Wypracowane rozwiązanie powinno uwzględniać specyfikę funkcjonowania tego miejsca w przeszłości, jego znaczenie historyczne, a także obecną działalność. Strategii rozwoju nie dałoby się również opracować bez planu działania na miarę nowoczesnych obiektów dziedzictwa narodowego i kultury XXI wieku.

To, co było dla nas wszystkich bardzo trudne i wymagało dużego skupienia i czujności podczas opracowywania strategii, to odpowiedzenie sobie na pytanie, jak wypracować atrakcyjne rozwiązania, które nie będą kanibalizować obecnej oferty Twierdzy Kłodzko i samego miasta. Założeniem bowiem było, aby oferta fortu nie odciąga ludzi od innych punktów Kłodzka, ale powodowała, że ludzie zostaną w tym miejscu dłużej. Oferta Fortu Owcza Góra miała stanowić coś dodatkowego i uzupełniać pozostałe atrakcje, a nie być opcją w zamian.

W ramach projektu, do naszych zadań należało przede wszystkim:
1. rozpoznanie problemów związanych z funkcjonowaniem Fortu Owcza Góra,
2. rozpoznanie aktualnych koncepcji dalszego rozwoju miasta,
3. zapoznanie się z innymi przykładami zagospodarowania miejsc o podobnym charakterze,
4. wypracowanie pomysłów na dalszy rozwój Fortu Owcza Góra.

W ramach analizy sytuacji opracowane zostały konteksty zagospodarowania Fortu Owcza Góra: historyczny, urbanistyczny oraz kulturowy, a także przeprowadzona została analiza porównawcza z pozostałymi kompleksami fortecznymi znajdującymi się w innych, polskich miastach.

Następnie przeprowadziliśmy badania grup docelowych. Dzięki przeprowadzonym wcześniej analizom oraz uzyskanym w czasie badań wynikom, udało się zidentyfikować 6 grup docelowych, do których powinna być skierowana oferta fortu: turyści indywidualni, pasjonaci fortyfikacji, rodziny z dziećmi, mieszkańcy miasta Kłodzko i okolic, przedsiębiorcy lokalni oraz przedsiębiorcy spoza powiatu kłodzkiego. Przeprowadziliśmy również analizę SWOT, która pozwoliła nam zidentyfikować mocne i słabe strony fortyfikacji oraz szanse i zagrożenia, które stoją przed władzami miasta i mogą wpłynąć na dalszy rozwój i funkcjonowanie Fortu Owcza Góra.

Warsztaty współtworzenia i zewnętrzni interpretatorzy

W ramach prowadzonego projektu przeprowadziliśmy szereg warsztatów. Jednymi z nich były warsztaty współtworzenia, podczas których wspólnie wypracowywaliśmy potencjalne kierunki rozwoju tego historycznego miejsca. Trudno byłoby wypracować wszystkie rozwiązania i być pewnym, że są możliwe do realizacji, gdyby nie praca w terenie! Dlatego uczestnicy wyposażeni w mapy, eksplorowali teren w celu typowania miejsc, w których docelowo miałyby być umiejscowione wypracowane na warsztatach pomysły rozwiązań.

Aby móc lepiej ocenić wypracowane rozwiązania oraz zaproponować dodatkowe formy działalności i promocji, które mogłyby wpisać się w opracowywaną strategię rozwoju, do udziału w warsztatach zaprosiliśmy zewnętrznych ekspertów. Każdy interpretator został powołany ze względu na jego szczególną perspektywę i wiedzę. Istotna dla projektu była pomoc w poszukiwaniu ciekawych, innowacyjnych propozycji wartości dla Fortów Owcza Góra. Wśród niezależnych ekspertów znalazły się osoby reprezentujące m.in.: Twierdzę Kłodzko, Urząd Miasta Kłodzko, lokalnych przedsiębiorców i mieszkańców. Dzięki interdyscyplinarnemu zespołowi mogliśmy spojrzeć na wypracowywane rozwiązania z różnych punktów widzenia, uwzględniając potrzeby i oczekiwania różnych grup społecznych.

Wizja strategiczna i wyróżniki oferty Fortu Owcza Góra

W kolejnym kroku opracowaliśmy wizję strategiczną i misję dla Fortu Owcza Góra oraz propozycję wartości oferowanych przez to miejsce w przyszłości.
Ostatecznie spisaliśmy cele strategiczne („Smart cele”) dla strategii Fortu Owcza Góra w korelacji ze strategią rozwoju regionu Kłodzka.

Zastanawiacie się jakie czynniki decydują o realizacji opracowanej strategii?
1. Koncentracja na sześciu zidentyfikowanych grupach odbiorców, m.in. w obszarze komunikacji marketingowej oraz tworzenia oferty.
2. Zapewnienie spójności oferty w ramach zidentyfikowanych funkcji fortu.
3. Poszukiwanie efektów synergii pomiędzy funkcjami, m.in. poprzez elastyczne projektowanie przestrzeni.
4. Wykreowanie oryginalnej oferty, a nie tylko odtwarzanie pewnych schematów sprawdzonych w innych lokalizacjach.
5. Realizacja długofalowego planu rewitalizacji fortu – planowane na najbliższe lata działania nie powinny zakończyć procesu inwestycyjnego lecz dać impuls do kolejnych działań w dłuższej perspektywie.

Oferta Fortu powinna zatem uwzględniać następujące priorytety strategiczne: zaspokajać potrzeby zarówno dla mieszkańców jak i przyjezdnych, zapewniać możliwości obcowania ze sztuką, jak i z rozrywką, pozwalać na rozwój biznesu przedsiębiorcom z Kłodzka, którzy już prowadzą działalność gospodarczą, jak i zachęcać i wspierać osoby rozpoczynające działalność gospodarczą do zakładania i prowadzenia biznesu w obrębie przestrzeni fortu. Poza tym oferta powinna zawierać w sobie pierwiastki związane z historią, jak i pierwiastki związane z przyszłością i nowoczesnością.

Co wyróżnia wypracowane rozwiązanie od oferty innych fortów?

Większość fortów ma wymiar turystyczny, rozrywkowy. Obecnie nie ma wielu fortów, w których nacisk byłby kładziony na przedsiębiorczość. W przypadku Fortu Owcza Góra ma być inaczej. Rdzeniem funkcjonowania fortu ma być inkubator przedsiębiorczości, który ma generować przychody i zapewniać jego stabilność. Ponadto, atrakcyjna oferta tego miejsca oraz odpowiednie działania promocyjne mają sprawić, że marka Fortu Owcza Góra będzie kojarzona jako ekskluzywne, kultowe miejsce, na poziomie zarówno lokalnym jak i ogólnopolskim.

Co dalej?

Na podstawie dokonanej analizy, segmentacji klientów oraz definicji propozycji wartości Fortu Owcza Góra zaproponowaliśmy cele strategiczne dla podmiotu wdrażającego opracowaną strategię. Cele te pozwolą m.in. na osiągnięcie minimalnego poziomu rewitalizacji przestrzeni Fortu oraz zapewnienie infrastruktury drogowej i wodociągowej na potrzeby funkcjonowania podmiotów na terenie Fortu. Stopniowe i harmonijne wdrażanie rozwiązań pozwoli lepiej zarządzać całym projektem wdrożeniowym i ułatwi realizację wszystkich punktów zawartych w wypracowanej strategii.

Ostatecznie rewitalizacja Fortu Owcza Góra bezpośrednio wpisuje się we wszystkie 3 priorytety strategiczne miasta Kłodzka, do których należy: ożywienie centrum miasta, zwłaszcza rynku (rynek znajduje bezpośrednio na szlaku pieszym wiodącym z twierdzy głównej do Fortu Owcza Góra), ożywienie Twierdzy Kłodzkiej i Owczej Góry oraz zdrowe i aktywne społeczeństwo.

Realizacja celów przewidziana jest na lata 2025-2026. Już się nie możemy doczekać, aby w rzeczywistości zobaczyć zmiany, które zostaną wdrożone dzięki efektom naszych wspólnych prac!

Warto jednak zaznaczyć, że planowana rewitalizacja dotyczyła części przestrzeni fortu. Elementem integralnym fortu jest też m.in. pas przestrzeni znajdujący się przed nim, który również należałoby zagospodarować w kolejnej fazie prac (np. wyposażając w drzewa, fosy). Fort Owcza Góra jest bardzo dużym obiektem, a wypracowane rozwiązania to dopiero początek dalszych prac nad tym miejscem w przyszłości. Nie od razu przecież Rzym zbudowano.

Jak zawsze, cieszymy się, gdy możemy wspólnie projektować nowe strategie i kierunki rozwoju, szczególnie dla tak cennych i atrakcyjnych miejsc w Polsce, jakim jest Fort Owcza Góra! Dziękujemy wszystkim uczestnikom zaangażowanym w projekt, którego celem było wypracowanie strategii rozwoju Fortu Owcza Góra w Kłodzku. Każda z osób znacząco przyczyniła się do wypracowania przez zespół rozwiązań: Aleksandra Gwizdowska, Artur Tarka, Mikołaj Nowicki, Marcin Nowicki , Marcin Gulczyński, Brygida Bijata, Marta Fryta, Bogumiła Bahranowska, Weronika Barańska-Grabowska, Bartłomiej Terlecki, Piotr Leśniak i Ewelina Janik.

Dzięki współtworzeniu rozwiązań i partycypacji kluczowych osób w zespole projektowym – mieszkańcom, władzom lokalnym, organizacjom społecznym i ekspertom – możliwe było wypracowanie rozwiązań, które z jednej strony są atrakcyjne i innowacyjne, a z drugiej, możliwe do wdrożenia i dalszego rozwoju.

Projekt po stronie metaphor realizowała Anna Wróblewska oraz współpracujący z nami prof. Jan Fazlagić.