Czy w Poznaniu można znaleźć „dobrą kulturę”? Kim jest jej odbiorca? Czy można tu tworzyć niezależną, odważną sztukę? Czy Miasto wspiera kulturę w demokratyczny sposób?  Jak ją projektować na przyszłość? Między innymi odpowiedzi na takie pytania wspólnie z mieszkańcami szukał Urząd Miasta Poznania w procesie weryfikacji i rozwoju programu dla kultury. Proces po stronie UMP prowadziła dyrektor Wydziału Kultury Justyna Makowska, Anna Wróblewska CEO Metaphor zarządzała procesem w metodologii design management począwszy od badań przez zaplanowanie procesu i jego moderację, aż po wnioskowanie. Materiał końcowy opracowała dr hab. nauk społecznych Agata Skórzyńska. Poznański Program dla Kultury 2019-2023 został uchwalony podczas sesji radnych miejskich bez żadnych głosów przeciw.

Główne cele z jakimi trzeba było się zmierzyć, to stworzenie programu i wypracowanie konkretnych działań służących rozwojowi kultury w mieście, a także, co ważne, przygotowanie go w formie dokumentu atrakcyjnego i zrozumiałego dla „zwykłego” mieszkańca.

Już w tym założeniu widać zmianę perspektywy – program to nie urzędowy dokument, lecz „przepis do obsługi kultury” dla mieszkańców. Decydując się już po raz kolejny, po pracy nad strategią Miasta Poznania 2020+, na proces w metodologii design management, Urząd Miasta udowadnia swoją dużą otwartość na społeczny dialog. Nie obawia się konstruktywnej krytyki, która jest częścią procesu na etapie zbierania insigtów i badania problemów. Uczestniczy w pracy nad programem razem z mieszkańcami, odbiorcami kultury, czyniąc ich tym samym współtwórcami nowej ścieżki rozwoju.

Narzędzia projektowe takie, jak design thinking, user experience, design driven innovation bezkompromisowo weryfikują dotychczasowe działania, pozwalają badać, wątpić, a nawet powtarzać pewną część procesu. Błędy są tu mile widziane! Ważna jest cała droga w poszukiwaniu najlepszego scenariusza. Przyjęcie takiej metodologii do tworzenia programu rozwoju dla kultury przez Urząd Miasta to konkretne decyzje, dzięki którym stereotypowe podziały na urzędników i petentów nie mają już dłużej uzasadnienia.

Jak to zrobić?
Metaphor przygotował proces doradczy w oparciu o metodologię design management , który zakładał wyjście od zbadania i zmapowania potrzeb oraz wartości kluczowych dla odbiorców kultury. Następnie, na warsztatach projektowych zostały określone najważniejsze problemy, na które uczestnicy wypracowali rozwiązania w postaci możliwych scenariuszy. Wyzwaniem było spojrzenie na kulturę w Poznaniu jak na markę i przygotowanie dla niej ścieżki rozwoju.

Proces prowadzony był w oparciu o pracę w multidyscyplinarnych zespołach, łącząc je z intensywną pracą pomiędzy poszczególnymi spotkaniami (badania, analizy, sesje co-creation, spotkania małego zespołu roboczego itd.). Zespół projektowy składał się z przedstawicieli Wydziału Kultury, Wydziału Rozwoju i Współpracy Zagranicznej, Biura Koordynacji Projektów i Rewitalizacji Urzędu Miasta Poznania oraz Poznańskiej Lokalnej Organizacji Turystycznej, a uczestnikami warsztatów i badań byli mieszkańcy miasta i odbiorcy lub kontestatorzy kultury, a także eksperci zewnętrzni i twórcy kultury w mieście.

–  Niezwykle istotne były spotkania oraz dyskusje w interdyscyplinarnym zespole, łączącym różne perspektywy, potrzeby oraz doświadczenia. Praca na warsztatach skorelowana została ze spotkaniami grupy roboczej, w trakcie których omawiane były badania oraz podejmowane były inne działania z wykorzystaniem metodyki design management. Dzięki pracy projektowej nasz zespół zdobył kompetencje w zakresie samodzielnego realizowania projektów w oparciu o ww. metodykę. Podczas procesu projektowego korzystaliśmy z ciekawych i autorskich narzędzi firmy Metaphor. Warsztaty zostały przeprowadzone w sposób oryginalny i zmuszający do refleksji –  mówiła po warsztatach Dyrektor Wydziału Kultury Urzędu Miasta Poznań Justyna Makowska.

6 grzechów głównych kultury w Poznaniu
W ramach warsztatów współtworzenia oraz przeprowadzonych badań i analiz, pierwszym krokiem było zbudowanie mapy problemów, które z perspektywy uczestników projektu oraz badanych odbiorców kultury występują w związku z ich uczestnictwem lub ….brakiem uczestnictwa w kulturze. Udało się je pogrupować w sześć głównych obszarów.
1) Promocja/informacja/komunikacja – problem sprowadza się do braku rzetelnego źródła informacji o pełnej ofercie kulturalnej Poznania, a z drugiej strony braku wsparcia dla twórców o sposobach dotarcia z informacją do odbiorców.
2) Edukacja – silna, niezrealizowana potrzeba współpracy między oświatą, artystami i animatorami oraz edukacji w „przestrzeni kultury” dla różnych środowisk i pokoleń.
3) Przedsiębiorczość – dostrzeżona została potrzeba edukacji w zakresie przedsiębiorczości dla instytucji i artystów, ale także szukanie sposobów na współpracę pomiędzy instytucjami, współdzielenie przestrzeni, wspólne inicjatywy itp.
4) Rola Miasta – główną bolączką okazała się nadmierność procedur, formalności w kwestiach związanych z wdrażaniem zmian, postrzeganie kultury przez pryzmat ogólnopolskich utartych schematów. Ważnym postulatem była transparentność (m.in. informacji, grantów) oraz przyjrzenie się relacji Miasto a „poprawność kultury”.
5) Współpraca/wspólnotowość – w tym obszarze znalazło się kilka zdefiniowanych problemów. Pierwszym jest brak oceny efektywności poszczególnych instytucji, a tym samym potencjału kulturalnego miasta, niewystarczające wzmacnianie idei tworzenia kooperacji, kolektywów i konsorcjów, niewystarczająca współpraca między artystami, instytucjami, organizacjami społecznymi oraz współpraca w przestrzeni publiczno-prywatnej. Uczestnicy wskazali tez na silną potrzebę dialogu z uczestnikiem kultury (uczestnik jako konsultant, współtwórca, osoba mająca wpływ).
6) Kulturalna tożsamość Poznania – uczestnicy procesu wskazywali na potrzebę odkrycia lokalnego kapitału, lokalnej tożsamości kultury, zwrócili też uwagę, że kultura stała się mniej dostępna na ulicach miasta, zamknęła się w instytucjach.

Trendy dla kultury
Nieodłącznym elementem procesu design management jest analiza trendów. Umiejętność rozpoznania i implementacji trendu jest kluczowa do tworzenia działań odpowiadających na potrzeby odbiorcy, również te, które dopiero zarysowują się na horyzoncie jego doświadczeń. Mówiąc o potrzebach odbiorców trudno nie otrzeć się o pusty frazes, bo znaczenie tego terminu w konsumpcyjnej rzeczywistości mocno się zdewaluowało.

Konsultanci prowadzący proces przedstawiali prawdziwe potrzeby, a nie wykreowane przez rynkowych gigantów prześcigających się w produkowaniu nowości. Sięgali po megatrendy czyli perspektywę 10, 15 a nawet 25 lat i pokazywali zmiany, jakie zajdą w obszarze społecznym, ekonomicznym, politycznym, technologicznym i stylu życia. W ramach projektu przeanalizowane zostały najważniejsze trendy – ich celem było uświadomienie uczestnikom warsztatu, co wpływa na zachowania odbiorców, a także co wpływa na proces twórczy autorów wydarzeń kulturalnych. Trendy zostały pogrupowane w najważniejsze obszary, które mogą mieć wpływ na kulturę: zmiana znaczenia, transparentność,doświadczenie, role społeczne, technologie.

Jakim typem kulturalnym jesteś?

Kolejnym etapem w procesie były badania jakościowe oraz ich analiza pod kątem poszukiwania insightów konsumenckich. W tym celu przeprowadzono wywiady jakościowe z odbiorcami i twórcami kultury, na podstawie których wyodrębnione zostały segmenty odbiorców i twórców kultury.

Odbiorcy kultury w mieście: nieuczestniczący, uczestniczący: koneserzy, pasjonaci, współtworzący (dorosły-dorosły, rodzic – dziecko), konsumujący, przypadkowi, eventowcy, turyści kulturalni. Z koeli twórcy kultury zostali podzieleni na: profesjonalnych twórców, twórców amatorów, lokalnych aktywistów, pracowników instytucji kultury, NGO.

59 scenariuszy rozwoju, 16 kierunków i wreszcie…6 obszarów strategicznych
Wiedząc kto jest naszym odbiorcą kultury i jakie są jego potrzeby określone w badaniach jakościowych, zespół projektowy doszedł do decydującej fazy procesu – kreślenia obszarów strategicznych. Zostały one zdefiniowane przez ekspertów, lecz do ich wypracowania posłużyła ogromna praca uczestników warsztatów, którzy stworzyli w sumie 59 scenariuszy idei (indywidualne spojrzenie na potrzeby i problemy kultury w Poznaniu wraz z proponowanymi rozwiązaniami).

Korzystając z idei wypracowanych na warsztatach, następnie zweryfikowanych przez ekspertów i z uwzględnieniem wniosków z badań uściślonych zostało 16 kierunków rozwoju. Następnie zespół projektowy wyodrębnił 6 najważniejszych obszarów, w których należy zaprojektować działania wpisane w strategię kultury Poznania (zostały one zweryfikowane podczas warsztatów z mieszkańcami miasta). Są to:
1. Wspólnotowość i współpraca. Dialog społeczny.
2. Samodzielność. Rozwój przedsiębiorczości.
3. Autonomia jako wartość. System wsparcia dla twórców sztuki.
4. Ułatwianie. Komunikacja i zaangażowanie.
5. Edukacja i rozwój.
6. Miasto w roli Partnera Kultury.

Kultura gotowa na wdrożenie
Kolejnym etapem w procesie było wypracowanie przez ekspertów celów głównych i szczegółowych do wcześniej określonych najważniejszych obszarów, jakie powinna spełniać kultura. Następnie cele te zostały rozpisane na kierunki interwencji czyli sugerowane, szczegółowe działania. Są one zgodne z przyjętą strategią miasta Poznań 2020+. A to już tylko krok od wdrożenia i stworzenia kultury Poznania o jakiej marzą mieszkańcy i twórcy.

Poznański Program dla Kultury 2019-2023 można znaleźć TUTAJ.