Stworzenie uniwersalnego produktu lub przestrzeni od zawsze było marzeniem projektantów. Czy potrafimy zatem stworzyć rozwiązanie, które będzie możliwe do użytkowania przez wszystkich?

Projektowanie uniwersalne (ang. universal design) jest filozofią projektowania produktów i otoczenia, która dąży do zoptymalizowania ich funkcjonalności w możliwie szerokim zakresie. Dzięki temu, każdy odbiorca będzie mógł korzystać z produktów, usług i przestrzeni, bez potrzeby ich dodatkowej adaptacji lub specjalnego przeprojektowywania.

Twórcą idei projektowania uniwersalnego był architekt i aktywista walki o prawa osób niepełnosprawnych Ronald Mace, który w wieku 9 lat zachorował na polio, a następnie poruszał się na wózku inwalidzkim. Koncepcja początkowo odnosiła się jedynie do projektowania architektonicznego, szybko jednak rozpowszechniła się na wiele innych dziedzin życia.

Strategię uniwersalnego projektowania można zastosować zatem przy tworzeniu produktów i otoczenia we wszystkich sektorach i dziedzinach, tj. we wszystkich rodzajach środowisk kształtowanych przez człowieka, takich jak np. przestrzeni fizycznej, rzeczywistości cyfrowej, systemów informacyjno-komunikacyjnych, produktów, usług i doświadczeń użytkowników. Zasady projektowania uniwersalnego mogą być stosowane we wzornictwie przemysłowym, podczas projektowania interfejsów komputerowych, serwisów internetowych, oprogramowania nowych technologii, czy w edukacji.

Definicja projektowania uniwersalnego

Definicja projektowania uniwersalnego, stworzona przez Ronalda Mace’a i następnie rozwinięta przez Centrum Universal Design przy North Carolina State University, a obecnie zamieszczona w art. 2 Konwencji ONZ o prawach osób z niepełnosprawnością brzmi: „Uniwersalne projektowanie oznacza projektowanie produktów, środowiska, programów i usług w taki sposób, by były użyteczne dla wszystkich, w możliwie największym stopniu, bez potrzeby adaptacji lub specjalistycznego projektowania”.

Zgodnie z zapisami Konwencji ONZ, o prawach osób niepełnosprawnych oraz Konstytucji RP, każdy ma prawo do równego traktowania i partycypacji w życiu społecznym. Wrażliwość na potrzeby innych członków społeczności i poznanie ich oczekiwań staje się obecnie podstawą rozwoju społeczno-gospodarczego. Konieczne jest więc wprowadzenie innowacyjnych produktów i usług, które uwzględniałyby różnorodne potrzeby odbiorcy w zakresie mobilności i percepcji.

Celem projektowania uniwersalnego powinny być takie wartości jak m.in.: komfort, wiedza, zrozumienie, dobrostan, integracja społeczna czy personalizacja.

7 zasad projektowania uniwersalnego

Projektowanie uniwersalne powinno być traktowane jako kierunek i sposób myślenia. Ciężko jest oczekiwać, że produkt spełni oczekiwania i potrzeby wszystkich użytkowników jednocześnie, ale można dążyć do rozszerzenia grupy użytkowników. W tym celu powstała lista 7 zasad skutecznego projektowania uniwersalnego.

7 zasad projektowania uniwersalnego:
1. Równy dostęp (equitable use)
2. Elastyczność użytkowania (flexibility in use)
3. Prostota i intuicyjność w użyciu (simple, intuitive use)
4. Czytelna informacja (perceptible information)
5. Tolerancja na błędy (tolerance for error)
6. Minimalizowanie wysiłku fizycznego (low physical effort)
7. Parametry i wielkości przestrzeni umożliwiające dostęp i użytkowanie (size and space for approach and use)

Zgodnie z zasadami projektowania uniwersalnego, czegokolwiek byśmy nie projektowali, naszą pracę powinniśmy zacząć od… człowieka, zwracając uwagę na potrzeby i możliwości osób ze szczególnymi potrzebami, w tym np.:
– osób z niepełnosprawnościami (m.in. poruszających się na wózkach lub o kulach, niewidomych, głuchych, z niepełnosprawnościami psychicznymi),
– osób starszych,
– kobiet w ciąży i osób z małymi dziećmi (w tym z wózkami dziecięcymi),
– osób mających trudności w komunikowaniu się z otoczeniem (także z rozumieniem języka pisanego albo mówionego),
– osób o nietypowym wzroście (w tym również dzieci),
– osób wykluczonych cyfrowo,
– osób z ciężkim lub nieporęcznym bagażem,
– osób o zróżnicowanych dietach itd.

Kluczowym aspektem strategii uniwersalnego projektowania jest poszukiwanie coraz lepszych rozwiązań. Uniwersalne projektowanie jest strategią innowacyjną. Technologia, wiedza i poziom świadomości społecznej przechodzą szybkie zmiany. Uniwersalne projektowanie jest również dynamicznym procesem, który odzwierciedla potrzebę dalszego uwzględniania nowych środków służących redukowaniu istniejących ograniczeń.

Strategia uniwersalnego projektowania wymaga interdyscyplinarności w działaniach związanych z jej planowaniem, wprowadzaniem i kontrolą. Jasno określone zasady udziału w realizowaniu projektów są niezbędne, aby zachęcić jak największą liczbę użytkowników do uczestnictwa. Wprowadzanie koncepcji uniwersalnego projektowania nie musi pociągać za sobą tworzenia nowych procedur, wymaga natomiast czynnego udziału grup użytkowników pewnych produktów oraz osób przebywających w określonym otoczeniu, których wiedza, doświadczenie i spostrzeżenia są kluczowe podczas wypracowywania rozwiązań mających służyć wszystkim.

Projektowanie uniwersalne w Zachodniopomorskiej Szkole Biznesu w Szczecinie

Już niedługo rozpoczniemy proces projektowania uniwersalnego w Zachodniopomorskiej Szkole Biznesu w Szczecinie.

Celem programu jest zdobycie wiedzy na temat ryzyk i szans pracy w zróżnicowanej grupie, wykorzystania indywidualnych talentów w pracy zespołowej, a także zdobycie umiejętności posługiwania się narzędziami do pracy w zakresie projektowania uniwersalnego.

Projekt zostanie poprowadzony metodą sesji współtworzenia, angażując kadrę zarządzającą, dydaktyczną i administracyjną, a także ekspertów tematycznych oraz studentów ZPSB ze wskazanymi niepełnosprawnościami. Warsztaty prowadzone będą w oparciu o metody Human-Centered Design, takie jak: Design Thinking, Service Design, User Experience, zgodnie z zasadami projektowania uniwersalnego.

Podczas pracy projektowej uczestnicy będą pracowali nad realnymi wyzwaniami, z którymi pracownicy Uczelni muszą się mierzyć na co dzień. Pomocą w symulacji doświadczeń dla zespołów projektowych będzie wyposażenie uczestników warsztatów w narzędzia symulujące niepełnosprawność, takie jak kombinezon odczuć starczych, zatyczki do uszu, okulary przyciemniające, wzrokowy symulator odczuć starczych, słuchawki specjalistyczne.

Przed rozpoczęciem pracy projektowej, przeprowadzimy indywidualne testy Reiss Motivation Profile®. Dzięki nim uczestnicy poznają wewnętrzne motywatory, które pomagają im w codziennej pracy i życiu. Wyniki testów posłużą także do podziału zespołu na grupy projektowe.

Punktem wyjścia będzie praca na zdiagnozowanych potrzebach, problemach i wyzwaniach poszczególnych grup osób z niepełnosprawnościami w kontekście funkcjonowania w ekosystemie Uczelni.

Cały proces projektowy zostanie zrealizowany w ramach kilku etapów:
1. Tworzenie wstępnych briefów projektowych z ogólnymi wytycznymi dla zespołów projektowych.
2. Etap zbierania danych dotyczących potrzeb użytkowników. Analiza danych.
3. Etap łączenia danych zebranych podczas wcześniejszego etapu, definiowanie głównych potrzeb użytkowników, określanie barier i wyzwania projektowego.
4. Generowanie pomysłów – etap burzy mózgów i generowania rozwiązań, a także wybór najlepszego rozwiązania.
5. Prototypowanie – etap budowy prototypu usługi/produktu dostosowanego do potrzeb osób z niepełnosprawnościami i ograniczeniami funkcjonalnymi.
6. Testowanie – etap wstępnej prezentacji prototypów w celu zebrania informacji zwrotnej.
7. Kolejna iteracja prototypowania i testowania, uwzględniająca obserwacje z poprzednich etapów i udoskonalająca wstępnie zaprojektowane rozwiązanie.
8. Przygotowanie rozwiązania do wdrożenia na Uczelni.
9. Przygotowanie uczestników do prezentacji prototypów podczas szkolenia kończącego program.

Przejście przez cały proces projektowy, składający się ze wszystkich etapów projektowania uniwersalnego, wyposaży uczestników w niezbędną wiedzę oraz rozwinie świadomość dotyczącą niepełnosprawności ze względu na m.in. wzrok, słuch i spektrum autyzmu.

Efektem wspólnych prac będzie stworzenie rozwiązania, które odpowie na zdefiniowane wyzwania projektowe i będzie atrakcyjne dla użytkownika, bez względu na rodzaj niepełnosprawności.

Uczestnicy zdobędą niezbędne kompetencje potrzebne do stosowania poznanych metodyk w przyszłości, w szczególności do udoskonalania wypracowanych rozwiązań, jak i projektowania nowych, w odpowiedzi na wyzwania, które sami zdiagnozują.

Nowy w skali świata notatnik brajlowski BraillePen dla osób niewidomych i słabowidzących

Każdy projekt, którego się podejmujemy, jest dla nas nowym doświadczeniem i dużym wyzwaniem. Współpraca z przedstawicielami Harpo, w nurcie projektowania uniwersalnego, również takim była. Aby pomóc w zaprojektowaniu innowacyjnego produktu, który przełamie bariery komunikacyjne i znacząco ułatwi korzystanie z notatnika osobom niewidomym, musieliśmy mocno wsłuchać się w potrzeby i doświadczenia osób, które nie widzą. W tym celu, od samego początku projektu, zaangażowani byli użytkownicy urządzeń brajlowskich.

Więcej o wspólnym projekcie pisaliśmy TUTAJ.

Jak możemy ulepszyć urządzenie Mountbatten do nauki pisania systemem Braille’a dla dzieci niewidomych i niedowidzących?

Praca nad nowym notatnikiem brajlowskim to nie jedyna podróż, przez którą przeszliśmy wspólnie z zespołem Harpo. Wcześniej współpracowaliśmy już nad ulepszeniem urządzenia Mountbatten. Do jakiego wniosku doszliśmy? Okazało się, że Mountbatten wyklucza społecznie swoich użytkowników, podkreśla ich niepełnosprawność i nie integruje ich z otoczeniem. Przeformułowaliśmy zatem wyzwanie: chcieliśmy zaprojektować urządzenie od nowa i uwzględnić potrzeby dzieci i ich opiekunów! Chcieliśmy, żeby dzieci polubiły nasz projekt i korzystały z niego z dumą i przyjemnością. Rozpoczęliśmy od badań etnograficznych i pogłębionych wywiadów w szkołach i domach. Ich wyniki wpłynęły na zmianę kierunku procesu — od liftingu do nowego projektu.

Więcej o tym projekcie pisaliśmy TUTAJ.

Kolekcja mebli marki VOX odpowiadająca na ideę „Design For All”

Kolekcja mebli 4 You marki Vox to efekt pracy w multidyscyplinarnych zespołach, przy udziale przyszłych użytkowników mebli, którzy byli obecni na każdym etapie powstawania kolekcji. Najważniejszym zadaniem w tym projekcie stało się zbadanie i zrozumienie potrzeb „nowego społeczeństwa”. Takiego przedsięwzięcia nie można byłoby przeprowadzić bez wsparcia naukowego i praktycznych doświadczeń badawczych. Projektowane rozwiązania odpowiadały na ideę „Design For All”, której celem było znalezienie rozwiązań meblowych na potrzeby ludzi niepełnosprawnych, starszych oraz dzieci. W projekt zaangażowanych było ponad 120 osób! W efekcie prac powstały meble nieprzypisane do konkretnego wieku użytkownika ani wielkości mieszkania, meble, które rozwiązują problemy funkcjonalne w organizowaniu przestrzeni, dając m.in. możliwości jej niemal niczym nieograniczonego aranżowania. Projekt ten współprowadziła nasza CEO Anna Wróblewska, wraz z projektantami: Joanną Leciejewską i Piotrem Kuchcińskim.

Projektowanie dla wszystkich

Podsumowując, w największym skrócie – projektowanie uniwersalne polega na projektowaniu dla wszystkich. Tak, by powstające rozwiązania, w tym infrastruktura dostępna była dla każdego, również dla osób, które w różny sposób się przemieszczają, z różną precyzją postrzegają otoczenie. Nie chodzi o to, aby realizowane projekty były modyfikacjami rozwiązań pierwotnie opracowanymi dla osób sprawnych. Chodzi o to, by od początku zaprojektowane były uniwersalnie, z myślą o wszystkich użytkownikach. Zgodnie z zasadami uniwersalnego projektowania przestrzeń, obiekty czy urządzenia nie mają być specjalnie dedykowane określonej grupie osób, ale powinny być dostępne dla wszystkich.

Ciekawym spostrzeżeniem Ronalda Mace’a był fakt, że każdy człowiek jest lub będzie kiedyś niepełnosprawny, czy to czasowo w wyniku choroby, kontuzji, podczas ciąży, czy też w związku z naturalnym procesem starzenia się.

Ronald Mace twierdził, że nigdy nie widział budynku zaprojektowanego w pełni uniwersalnie i próba realizowania projektów dostępnych dla możliwie największej grupy użytkowników powinna stać się współczesnym standardem w projektowaniu.